Brak apetytu – przyczyny utraty łaknienia, co robić? Czy jest oznaką choroby?

Długotrwała utrata łaknienia prowadzi do niezamierzonego spadku masy ciała, co jest niepokojącym objawem, zwłaszcza gdy stracimy więcej niż 5% masy. Osłabienie apetytu u dorosłych pacjentów może świadczyć o zaburzeniach ze strony przewodu pokarmowego lub być spowodowane stresem i przemęczeniem. Co jeszcze powoduje niechęć do jedzenia i czy całkowity brak apetytu powinien skłonić nas do wizyty u lekarza? Kto jest najbardziej narażony na zaburzenia łaknienia i jak osoby z tego typu problemem zdrowotnym mogą przyczynić się do rozwoju nowoczesnej medycyny? 

Przyczyny braku apetytu – co powoduje niechęć do jedzenia?

Zdrowa, zbilansowana dieta sprawia, że dostarczamy organizmowi niezbędnych składników odżywczych, dzięki którym możemy normalnie funkcjonować. Do wyrównywania niedoborów energetycznych mobilizują nas struktury odpowiedzialne za regulowanie mechanizmu łaknienia, które są umiejscowione w okolicy podwzgórza (dzięki czemu nie dochodzi do groźnego w skutkach niedożywienia). Zdarza się, że pacjenci obserwują u siebie nagłą lub rozwijającą się stopniowo niechęć do jedzenia – dlaczego tak się dzieje? 

Istnieje wiele przyczyn braku apetytu u dorosłych. Zaburzenia łaknienia mogą mieć podłoże psychosomatyczne, być jednym z symptomów chorób gastrologicznych, endokrynologicznych (np. cukrzycy), nowotworowych, infekcji bakteryjnych i wirusowych lub innych schorzeń. Apetyt odbierają też niektóre leki, palenie papierosów oraz nadużywanie alkoholu. Omówmy szerzej kilka popularnych czynników sprawczych.

Brak apetytu a choroby układu pokarmowego

Wielu pacjentów chorujących na choroby układu pokarmowego ma problemy z jedzeniem. Skarżą się na brak apetytu, zgagę, biegunki, wymioty, bóle w nadbrzuszu. Te przykre i dokuczliwe objawy zniechęcają ich do konsumowania nawet najbardziej apetycznych posiłków. Jakie schorzenia może sygnalizować brak apetytu? Np. chorobę wrzodową dwunastnicy lub żołądka, zapalenie jelita grubego, chorobę Leśniowskiego-Crohna czy alergie pokarmowe.

Brak apetytu a stres i depresja

Szybkie tempo życia, nadmiar pracy i obowiązków, jakie wymusza współczesna rzeczywistość sprawiają, że wiele osób doświadcza ciągłego stresu psychicznego, który działa destrukcyjnie na organizm (dochodzi do nadprodukcji kortyzolu, noradrenaliny, adrenaliny). Chroniczny stres często powoduje uczucie ściskania w żołądku, osłabia perystaltykę jelit i zmniejsza odczuwanie głodu. Stres przyczynia się też do rozwoju cukrzycy typu 1, reumatoidalnego zapalenia stawów, a także wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Brak apetytu jest też jednym z symptomów depresji, określanej mianem choroby XXI wieku. Poza spadkiem zainteresowania jedzeniem, chory na depresję ma problemy ze snem, obniżoną samoocenę, odczuwa bóle głowy, suchość w ustach i może mieć myśli samobójcze. 

Brak apetytu i mdłości a choroby nowotworowe

Brak apetytu i nudności to problem, który dotyczy większości pacjentów leczonych onkologicznie (zwłaszcza chorych ze zdiagnozowanymi nowotworami przewodu pokarmowego). Innym charakterystycznym symptomem są zaburzenia smaku oraz zapachu spowodowane chemio- i radioterapią – one również powodują niechęć do jedzenia. Niestety, brak apetytu jest jednym z działań niepożądanych leczenia i rozwoju choroby. Prowadzi do spadku masy ciała, niedożywienia oraz wyniszczenia nowotworowego organizmu (kacheksji). 

Brak apetytu – to mogą być pasożyty

Zarażenie pasożytami chorobotwórczymi (np. owsikami, tasiemcem, glistą ludzką, pierwotniakami Giardia lamblia) często prowadzi do braku apetytu oraz spadku masy ciała. W zależności od nasilenia inwazji i odporności pacjenta może też odczuwać silne bóle brzucha, bezsenność, drażliwość, wzdęcia, zaparcia czy mieć nagłe biegunki. 

Brak apetytu – choroby układu oddechowego

Brak apetytu u dorosłych mogą powodować Infekcje górnych i dolnych dróg oddechowych (wirusowe, bakteryjne). Co więcej, nawet zwykły nieżyt nosa może osłabiać apetyt ze względu na upośledzenie zmysłu węchu. Zmniejszone łaknienie mogą powodować także poważne, przewlekłe schorzenia układu oddechowego, takie jak astma czy przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP). 

Brak apetytu a niedobory pokarmowe

Kolejną przyczyną problemów z apetytem u pacjentów mogą być niedobory witamin z grupy B lub też zbyt niska podaż witaminy A. Na osłabienie łaknienia wpływa również niedobór cynku – czasem wystarczy zmodyfikować dietę (wzbogacić ją w produkty stanowiące cenne źródło wspomnianych witamin i minerałów), by apetyt wrócił. Co jeszcze przyczynia się do osłabienia łaknienia?

Brak apetytu a fizjologiczne starzenie się organizmu 

Seniorzy często zmagają się z brakiem apetytu, co ma związek z naturalnym procesem starzenia się organizmu (metabolizm spowalnia, zmniejsza się więc zapotrzebowanie energetyczne). U osób starszych szybko pojawia się sytość, z wiekiem czerpią mniej przyjemności ze spożywania posiłków (zdarza się, że przyjmowane leki przyczyniają się do zmiany odczuć smakowych). Zaburzenia łaknienia nasilają problemy z przeżuwaniem i połykaniem pokarmów (dysfagia), braki w uzębieniu, niewłaściwie dopasowana proteza, a także często występujące choroby przyzębia. 

Brak apetytu a czynniki zewnętrzne. Co wpływa na odczuwanie łaknienia?

Jakie wpływy środowiskowe oddziałują na łaknienie? To przyzwyczajenia i nawyki żywieniowe (monotonna dieta może osłabić apetyt), temperatura otoczenia (zimno zwiększa ochotę na jedzenie, natomiast wysoka temperatura obniża chęć zjedzenia czegoś). Istotną rolę odgrywa również wysiłek fizyczny – każdy z nas odczuwa głód po intensywnym treningu. Jaki wpływ na zdrowie ma zły stan odżywienia pacjenta związany z brakiem apetytu?

Konsekwencje zdrowotne dla pacjentów

Osoby, które przez długi czas zmagają się z brakiem apetytu i spożywają mniej jedzenia niż przed rozwojem zaburzeń łaknienia, zwykle mają poważne niedobory pokarmowe. Deficyty kluczowych składników odżywczych (witamin, minerałów, białka, węglowodanów) mogą przyczynić się do rozwoju osteoporozy, anemii, upośledzenia odporności, depresji, stłuszczenia wątroby, zaburzeń rytmu serca, spadku masy mięśniowej czy osłabionej tolerancji na leki.

Długotrwały brak apetytu prowadzi do niedożywienia, które pogarsza i skraca jakość życia. Jest szczególnie groźny w przypadku chorych z nowotworami układu pokarmowego oraz pacjentów w podeszłym wieku, którzy są najbardziej narażeni na zaburzenia łaknienia i często cierpią na wiele chorób przewlekłych (osłabienie lub całkowity brak apetytu osłabia efekty leczenia schorzeń). 

Co robić gdy nie mamy apetytu? 

Warto sięgnąć po pomoc lekarza – znając przyczynę braku apetytu, będziemy mogli skutecznie rozwiązać ten problem (w przypadku wykrycia choroby wdrożyć odpowiedni plan leczenia). W ramach działań profilaktycznych warto zmienić nawyki żywieniowe (zamiast obfitych 1-2 posiłków jeść 5-6 mniejszych objętościowo porcji). Istotne jest także wprowadzenie do swojej codzienności aktywności fizycznej – już półgodzinny spacer może wpłynąć korzystnie na łaknienie. Dbajmy też o atrakcyjny wygląd potraw i stosujmy ulubione przyprawy, które podniosą walory smakowe dań (szczególnie polecana jest bazylia, koper, tymianek, rozmaryn, pieprz cayenne). Posiłki należy spożywać bez pośpiechu w spokojnej atmosferze, pamiętając o odpowiednim nawodnieniu organizmu (ok. 2 l płynów dziennie). Jeśli przyczyną problemów z łaknieniem jest stres – starajmy się unikać stresogennych sytuacji – warto skorzystać też z pomocy psychologa.

Badania kliniczne – szansa na skuteczniejsze leczenie chorób układu pokarmowego

Niestety wiele przewlekłych chorób układu pokarmowego, które powodują brak apetytu oraz szereg innych nieprzyjemnych dolegliwości, nie jest jeszcze w pełni wyleczalna. Ogromną szansą dla pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna, zapaleniem jelita grubego, zapaleniem przełyku, zakażeniem bakterią Helicobacter pylori lub niealkoholowym stłuszczeniowym zapaleniem wątroby  jest dobrowolny udział w innowacyjnych badaniach klinicznych, dzięki któremu mają dostęp do najnowocześniejszej medycyny i stałej opieki wykwalifikowanego personelu z wieloletnim doświadczeniem. Przyjmując leki, których nie ma jeszcze w aptekach, mogą skorzystać z najbardziej innowacyjnych terapii ratujących zdrowie i życie. 

Uczestnictwo w badaniach klinicznych Centrum Medycznego Synexus poprzedza szczegółowa diagnostyka, dzięki czemu ochotnik, który spełni określone kryteria, może poznać od podszewki swój stan zdrowia – nie ponosząc przy tym żadnych kosztów.

Brak apetytu może, ale nie musi być oznaką choroby. Jeśli ten stan utrzymuje się dłużej niż 2 tygodnie lub towarzyszą mu niepokojące objawy, takie jak nudności, biegunki, silne bóle brzucha i głowy – należy skonsultować się z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej. Jeżeli brak apetytu ma związek z trudnymi w leczeniu, przewlekłymi chorobami układu pokarmowego, warto spróbować nowym metod terapeutycznych i wziąć udział w badaniach klinicznych Centrum Medycznego Synexus. Zapraszamy serdecznie do kontaktu wszystkie zainteresowane osoby, u których zdiagnozowano nadżerkowe zapalenie przełyku, chorobę Leśniowskiego-Crohna, zapalenie jelita grubego, zakażenie Helicobacter pylori lub niealkoholowe stłuszczenie wątroby i które szukają nowych rozwiązań terapeutycznych. Zapewniamy darmowe konsultacje z lekarzem specjalistą, który omówi kryteria kwalifikacji do przeprowadzanych procedur i poinformuje o ewentualnych działaniach niepożądanych. 

lek. Michał Dąbrowski